شش سیگما مجموعهای از روشها و ابزارها است که از طریق کاهش عیوب و خطاها و افزایش کیفیت و کارایی، بر بهبود فرایندهای کسبوکار تمرکز میکند. نرخ شکست فرایند شش سیگما تنها ۰.۰۰۰۳۴% است و به طور گسترده توسط صنایعی مانند تولید، مراقبتهای بهداشتی، مالی و خدماتی برای بهبود رضایت مشتری، کاهش هزینهها و افزایش سود استفاده میشود.
آنچه در این مطلب میخوانید:
شش سیگما چیست؟
شش سیگما یک اصطلاح آماری است که برای اندازهگیری انحراف فرایند از میانگین یا کاربرد دارد. هدف این سیستم دستیابی به سطحی از کیفیت است که تقریباً کامل است (تنها با ۳.۴ نقص در هر میلیون فرصت). این امر با استفاده از یک رویکرد ساختاریافته به نام DMAIC (تعریف، اندازهگیری، تجزیهوتحلیل، بهبود، کنترل) برای شناسایی و حذف علل تغییرات و بهبود فرایندها به دست میآید.
ریشهشناسی این عبارت بر اساس نماد یونانی «سیگما» یا “σ” است و در دهه ۱۹۸۰ توسط موتورولا توسعه یافت. از آن زمان توسط بسیاری از شرکتهای دیگر در سراسر جهان از جمله جنرالالکتریک، تویوتا و آمازون نیز پذیرفتهشده است.
لین شش سیگما چیست؟
«شش سیگما ناب» روشی است که دو تکنیک قدرتمند بهبود فرایند را با هم ترکیب میکند: تکنیک ناب و تکنیک شش سیگما. Lean Six Sigma با ترکیب نقاط قوت این دو روش، یک رویکرد جامع برای بهبود فرایند ارائه میدهد که میتواند در هر صنعت یا بخشی اعمال شود.
Lean با شناسایی و حذف فعالیتهایی که ارزشافزودهای برای سیستم ندارند، بر بهحداقلرساندن ضایعات و به حداکثر رساندن کارایی تمرکز دارد. این تکنیک شامل سادهسازی فرایندها، کاهش عیوب، بهبود کیفیت و بهینهسازی منابع برای ارائه ارزش بیشتر با تلاش کمتر است.
Six Sigma یک رویکرد آماری برای بهبود فرایند است که هدف آن کاهش خطا با استفاده از تصمیمگیری مبتنی بر داده است. این تکنیک شامل تعریف، اندازهگیری، تجزیهوتحلیل، بهبود و کنترل فرایندها برای دستیابی به نتایج سازگار و قابلپیشبینی است.
۵ اصل کلیدی شش سیگما
مفهوم شش سیگما یک هدف ساده دارد؛ ایجاد تحول در کسبوکار و ارائه کالاها و خدمات تقریباً عالی برای جلب رضایت مشتری. این اهداف بر اساس پنج اصل کلیدی به دست میآیند:
روی مشتری تمرکز کنید
هدف اصلی هر کسبوکاری جلب حداکثر رضایت مشتری است؛ زیرا مشتریان راضی هستند که در ادامه موجب سود و گسترش مجموعه شما میشوند. برای جلب رضایت مشتری باید مشتریان خود، نیازهای آنها و آنچه که باعث ایجاد وفاداری میشود را درک کنید. این امر مستلزم ایجاد استاندارد کیفیت است که بر اساس خواستههای مشتری یا بازار تعریف شده است.
جریان ارزش را اندازهگیری و ایرادات خود را پیدا کنید
برای تعیین نقاط ضعف سیستم، مراحل یک فرایند معین را ترسیم کنید. دادههای مرتبط با آن فرایند را جمعآوری کنید. اهداف مشخصی برای جمعآوری دادهها، از جمله تعریف دادههایی که باید جمعآوری شوند، دلیل جمعآوری دادهها، بینشهای مورد انتظار، اطمینان از دقت اندازهگیریها و ایجاد یک سیستم جمعآوری دادههای استاندارد شده را تعریف کنید. مطمئن شوید که آیا دادهها به دستیابی به اهداف کمک میکنند یا نیاز به پالایش دارند. به کمک ترسیم فرایند ایدهآل و تحلیل دادهها مشکل را شناسایی و علت اصلی را پیدا کنید.
نقصها را برطرف کنید
پس از شناسایی مشکل، تغییراتی را در فرایند ایجاد کنید تا نقصها را از بین ببرید. فعالیتهای معیوب و ناکارآمد را که موجب افزایش کیفیت کالا یا رضایت مشتری نمیشوند حذف کنید. عملکردها را برای دستیابی به کنترل کیفیت و کارایی ساده کنید. در نهایت با حذف فعالیتهای اضافی و ناکارآمدیهای سیستم، به حالت ایدهآل فرایند نزدیک میشوید.
همکاری سازمانی را افزایش دهید
همه ذینفعان را جریان فرایند درگیر کنید. یک فرایند ساختاریافته تنظیم کنید که در آن از تخصصهای مختلف تیم خود برای حل مشکلات استفاده کنید. فرایندهای شش سیگما میتواند تأثیر زیادی بر عملکرد بهینه سازمانها داشته باشند و تیم شما باید در استفاده از این تکنیک مهارت داشته باشد تا بتواند در روند بهبود پروژه همکاری کند. ازاینرو آموزشهایی دررابطهبا اصول و روشهای مورداستفاده این تکنیک، نحوه کاهش خطر شکست پروژه یا طراحی مجدد و اطمینان از انجام بهینه فرایند موردنیاز برای تیم خود برگزار کنید.
یک اکوسیستم انعطافپذیر و پاسخگو ایجاد کنید
ماهیت شش سیگما تحول و تغییر کسبوکار است. هنگامی که یک فرایند معیوب یا ناکارآمد حذف شود، نیاز به تغییر در رویهکاری و رویکرد کارکنان دارد. فرهنگ قوی انعطافپذیری و پاسخگویی به تغییرات رویهها میتواند اجرای ساده پروژه را تضمین کند. افراد و بخشهای درگیر باید بتوانند بهراحتی با تغییرات سازگار شوند، بنابراین برای تسهیل این امر، شش سیگما کمک میکند تا فرایندهایی باید برای پذیرش سریع و بدون درز تغییرات طراحی شوند.
روششناسی شش سیگما
شرکتی که به دادهها توجه دارد، بهصورت دورهای نتایج را بررسی میکند و در صورت لزوم فرایندهای خود را بهبود میبخشد. دو روش اصلی شش سیگما برای تحلیل دادهها و بهبود عملکرد سیستم، DMAIC و DMADV هستند که هر کدام مجموعهای از توصیههای خود را برای ایجاد تحول در کسبوکار دارند.
DMAIC یک روش دادهمحور است که بر بهبود محصولات یا خدمات موجود برای جلب رضایت مشتری تمرکز دارد و مخفف پنج مرحله است که در ساخت محصول یا ارائه یک سرویس استفاده میشود: D – تعریف، M – اندازهگیری، A – تجزیهوتحلیل، I – بهبود، C – کنترل.
DMADV بخشی از فرایند طراحی برای شش سیگما (DFSS) است که وقتی فرایندهای موجود نیازهای مشتری را برآورده نمیکنند یا به توسعه روشهای جدید نیاز است کاربرد دارد. پنج مرحله DMADV عبارتاند از: D – تعریف، M – اندازهگیری، A – تجزیهوتحلیل، D – طراحی، V – اعتبارسنجی.
مراحل فرایند شش سیگما در روش DMAIC
اگرچه شش سیگما از روشهای مختلفی برای کشف انحرافات و حل مشکلات استفاده میکند، اما DMAIC محبوبترین روش استانداردی است که برای این تکنیک به کار میبرند. شش سیگما از این فرایند مدیریت دادهمحور استفاده میکند که برای بهینهسازی و بهبود فرایندهای تجاری کاربرد دارد. فرایند شش سیگما در روش DMAIC دارای پنج مرحله اصلی است که هرکدام به زیربخشهای مختلفی تقسیم میشوند:
تعریفکردن
فرایند شش سیگما با رویکرد مشتریمحور آغاز میشود. در این مرحله با تحلیل دادههای موجود باید ایرادات کسبوکار خود را از دیدگاه مشتری ببینید و تعریف کنید. سپس اهداف خود جهت ایجاد بهبودهای موردنیاز را تعیین کرده و مشخص کنید از چه منابعی برای رسیدن به اهداف استفاده خواهید کرد. روند خود را ترسیم کنید و پس از مشورت با ذینفعان تأیید کنید که در مسیر درستی هستید.
اندازهگرفتن
فاز دوم بر معیارهای پروژه و ابزارهای مورداستفاده در اندازهگیری متمرکز است. چگونه میتوانید پیشرفت کنید و روند پیشرفت خود را کمیسازی کنید؟ مشکل خود را با اعداد یا با دادههای پشتیبانی اندازهگیری کنید. معیار عملکرد را تعریف کنید و ارزیابی کنید سیستم اندازهگیری مورداستفاده شما تا چه حد میتواند به رسیدن به نتیجه کمک کند.
تجزیهوتحلیل
مرحله سوم، فرایند را برای کشف متغیرهای تأثیرگذار تجزیهوتحلیل میکند. در این مرحله باید تعیین کنید که آیا فرایند شما کارآمد و مؤثر است و در به دستیابی به آنچه نیاز دارید کمک میکند یا خیر. در ادامه اهداف خود را بهصورت عددی تعیین کنید. بهعنوانمثال، کالاهای معیوب را تا ۲۰ درصد کاهش دهید. با استفاده از دادههای تاریخی، روند تغییرات را بررسی کنید.
بهبود
این مرحله جایی است که شما تشخیص میدهید چگونه میتوانید اجرای فرایند را بهبود ببخشید. دلایل احتمالی شکستها را شناسایی کنید. تست کنید تا مشخص شود کدام یک از متغیرهای شناسایی شده بر فرایند تأثیر میگذارد. روابط بین متغیرها را کشف کرده و مشخص کنید چه شرایط عملیاتی میتواند بر نتیجه تأثیر بگذارد.
کنترل
در مرحله نهایی، شما تعیین میکنید که هدف عملکرد مشخص شده در مرحله قبل بهخوبی اجرا شده است و بهبودهای طراحی شده پایدار هستند یا خیر. اعتبار سیستم اندازهگیری مورداستفاده را تأیید کنید. بررسی کنید که آیا اهداف و فرایند موردنظر شما قابلتحقق هستند یا خیر. هنگامی که از تمام مرحله قبلی مطمئن شدید فرایند را اجرا کنید.
گواهینامههای شش سیگما
سطوح آموزش که آنها را تحت عنوان کمربندهای ۶ سیگما معرفی میکنند باتوجهبه الزامات آموزشی مشخص، معیارهای آموزشی، استانداردهای شغلی و… تفکیک میشوند. شما میتوانید برای هریک از این سطوح مختلف گواهینامه کمربند شش سیگما را دریافت کنید. در ادامه با شرایط ویژه اخذ گواهینامه کمربندهای مختلف آشنا میشویم:
کمربند سفید
کمربند سفید سادهترین مرحله و مخصوص کسانی است که در استفاده از شش سیگما تازهکار هستند. در این مرحله افراد باید مفاهیم پایه شش سیگما را درک کنند و در پروژههای حل مسئله با تیمها همکاری کنند.
کمربند زرد
در این مرحله شرکتکننده به درک متدولوژیهای مختلف میرسد. با نحوه کار و مفهوم روش DMAIC آشنا میشود. ازاینپس بهعنوان یک عضو تیم پروژه شناخته میشود و میتواند بهبودهای فرایند را بررسی کند.
کمربند سبز
این سطح از تخصص نیازمند این است که حداقل سه سال در این زمینه فعالیت کرده باشید. باید تمام ابزارها و روشهای مورداستفاده برای حل مسئله را درک کنید و در پروژههایی که شامل سطوحی از تحول کسبوکار است تجربه عملی داشته باشید.
کمربند سیاه
برای رسیدن به سطح کمربند سیاه شش سیگما باید حداقل سه سال بهصورت تماموقت در این حیطه فعالیت کرده و حداقل دو پروژه شش سیگما را تکمیل کرده باشید. نشاندادن تخصص در استفاده از معیارهای چندمتغیره تنظیمات کسبوکار و رهبری تیمهای متنوع پروژههای حل مسئله از الزامات این سطح است.
کمربند سیاه حرفهای
برای رسیدن به این سطح ابتدا باید گواهینامه کمربند مشکی را اخذ کنید. سپس به حداقل پنج سال کار تماموقت در این زمینه و اثبات تکمیل حداقل ۱۰ پروژه شش سیگما نیاز دارید. باید بتوانید معیارها و استراتژیهای کلیدی را توسعه دهید و متقاضیان سطوح پایینتر را راهنمایی و مدیریت کنید.
چشمانداز شغلی شش سیگما
قبلاً هم گفتیم که شش سیگما به طور گسترده توسط صنایعی مانند تولید، مراقبتهای بهداشتی، مالی و خدماتی برای بهبود رضایت مشتری، کاهش هزینهها و افزایش سود استفاده میشود. بهطورکلی، شش سیگما فرصتهای شغلی مختلفی را با چشمانداز حقوق رقابتی ارائه میدهد. افرادی که دارای گواهینامههای این سیستم هستند میتوانند نسبت به افرادی که گواهینامه ندارند انتظار دستمزدهای بالاتر و آینده شغلی بهتری داشته باشند. در اینجا چند انتخاب شغلی برای علاقهمندان به این حوزه آورده شده است:
مشاور شش سیگما: مشاور شش سیگما در مورد بهبود فرایندها به سازمانها مشاوره میدهد، مناطقی را برای صرفهجویی در هزینهها شناسایی میکند و استراتژیهایی را برای پیادهسازی توسعه میدهد.
مدیر پروژه شش سیگما: یک مدیر پروژه شش سیگما مسئول هدایت تیمهای پروژه، آموزش اعضای تیم، اطمینان از بهبود پایدار فرایند و ایجاد تحول مثبت در کسبوکار است.
مدیر کیفیت: یک مدیر کیفیت تضمین میکند که محصولات یا خدمات یک سازمان مطابق با انتظارات مشتری، استانداردهای صنعت و الزامات قانونی است. اخذ گواهینامه شش سیگما میتواند برای این نقش ارزشمند باشد.
تکنیکهای شش سیگما
روش شش سیگما از ترکیبی از ابزارهای آماری و تجزیهوتحلیل دادهها مانند نقشهبرداری و طراحی فرایند و تکنیکهای کیفی و کمی اثباتشده برای دستیابی به نتیجه مطلوب استفاده میکند. برخی از تکنیکهای کاربردی در این سیستم شامل موارد زیر است:
روش طوفان فکری
طوفان فکری فرایند کلیدی هر روش حل مسئله است و اغلب در مرحله «بهبود» از چرخه DMAIC به کار میرود. این یک فرایند ضروری است که قبل از اینکه کسی شروع به استفاده از ابزاری کند استفاده میشود. طوفان فکری شامل به اشتراک گذاشتن ایدهها و ایجاد راههای خلاقانه برای حل مشکلات از طریق بحثهای گروهی فشرده و آزاد است. یک مجری که معمولاً دارای کمربند سیاه یا کمربند سبز شش سیگما است، جلسه آزاد را در میان گروهی از افراد مرتبط با پروژه برگزار میکند.
تجزیهوتحلیل علل ریشهای «۵ چرا»
تکنیک «۵ چرا» کمک میکند تا به علت اصلی مشکلات موردنظر دست یابیم و در مرحله «تحلیل» از چرخه DMAIC استفاده میشود. در این تکنیک سؤال «چرا» بارهاوبارها پرسیده میشود و در نهایت به موضوع اصلی منتهی شود. عدد پنج در عنوان این تکنیک یک تمثیل است و تعداد واقعی سؤالات میتواند بیشتر یا کمتر از این مقدار باشد.
تکنیک صدای مشتری
هدف از تکنیک صدا یا بازخورد مشتری شنیدن انتقادها و پیشنهادهای مصرفکنندگان کالا و خدمات است تا در بهبود مسیر تجاری به ما کمک کند و در مرحله «تعریف» از چرخه DMAIC استفاده میشود. با این تکنیک نیازهای در حال تغییر مشتری را از طریق روشهای مستقیم و غیرمستقیم درک میکنیم.
سیستم ۵S
هدف سیستم ژاپنی ۵S حذف ضایعات و ازبینبردن تنگناهایی مثل ابزارها، تجهیزات یا منابع ناکارآمد در محل کار است. پنج مرحله مورداستفاده در این سیستم عبارتاند از: Seiri (ساماندهی یا مرتبسازی)، Seiton (نظم و ترتیب)، Seiso (پاکیزهسازی)، Seiketsu (استانداردسازی) و Shitsuke (حفظ و نگهداری).
تکنیک کایزن (بهبود مستمر)
تکنیک کایزن یک استراتژی قدرتمند و نیرومحرکهای برای بهبود مستمر کسبوکار است. این روش با نظارت بر بهبودهای مستمر و حذف ضایعات، هر تغییر فوری را هر زمان که کوچکترین ناکارآمدی مشاهده شود تضمین میکند.
تکنیک پوکا یوکه
نام این تکنیک از عبارت ژاپنی به معنای «پرهیز از خطا» گرفته شده است و مستلزم جلوگیری از احتمال وقوع اشتباه است. در تکنیک poka-yoke، کارکنان ناکارآمدیها و خطاهای انسانی را در طول فرایند تولید شناسایی و حذف میکنند.
سؤالات متداول
در این مقاله سعی کردیم با مفهوم شش سیگما بهصورت کامل و جامع آشنا شوید. اما بد نیست که مجددا برخی از سوالات پرتکراری که برای اکثر مخاطبان مطرح میشود را بهصورت خلاصه بررسی کنیم:
شش سیگما چیست؟
شش سیگما یک روش بهبود کیفیت برای کسبوکارها است که تعداد ایرادات یک فرایند را شمارش میکند و هدف آن رفع سیستماتیک آنهاست. کسبوکارها از آن برای رفع نقصهای سیستم و بهبود هر یک از رویههای خود در تلاش برای افزایش درآمد استفاده میکنند.
شش سیگما ناب چیست؟
Lean Six Sigma یا شش سیگما ناب روشی متکی بر تلاش گروهی برای حذف سیستماتیک ضایعات و بهبود عملکرد سیستم است. افزایش عملکرد و کاهش تنوع فرایند به کاهش نقص و بهبود در سود، روحیه کارکنان و کیفیت محصول یا خدمات کمک میکند.
تفاوت بین شش سیگما و شش سیگما ناب چیست؟
ناب و شش سیگما عمدتاً ازاینجهت متفاوت هستند که ناب اغلب بر تمام جنبههای یک سازمان تأثیر میگذارد نه اینکه صرفاً بر تولید متمرکز شود. این دو استراتژی توسط Lean Six Sigma برای تولید یک ابزار قدرتمند و کاهش ضایعات ترکیب شدهاند.
چگونه میتوانید گواهینامه شش سیگما دریافت کنید؟
مراحل دریافت گواهینامه شش سیگما شامل درک فلسفه مدیریت سازمان شما، انتخاب بین شش سیگما و شش سیگما ناب، تعیین سطح مناسب شما، آشنایی با تستهای مرتبط با آن، ثبتنام در دوره آموزشی و اخذ گواهینامه است.
ابزارهای شش سیگما
شش سیگما در کنار روشهایی که قبلاً بررسی شد از ابزارهایی مثل نمودار جریان، نمودار پارتو، نمودار هیستوگرام و نمودار کنترلی نیز استفاده میکند.
از کجا گواهینامه ایزو بگیریم؟
اولین نکتهای که برای دریافت گواهینامه انواع استانداردها باید به آن توجه داشته باشید این است که گواهینامهای معتبر است که از مراجع صدور تحت اعتبار IAF یا ASCB صادر شود. پیش از عقد قرارداد و دریافت گواهینامه حتما بررسی کنید که نام مرجع صدور در لیست منتشر شده در سایت نهادهای نامبرده قابل مشاهده باشد؛ در غیر این صورت گواهی فاقد اعتبار خواهد بود.
دومین نکته مهمی که باید به آن توجه کنید این است که برای دریافت خدمات مشاوره یا صدور باید به دفتری مراجعه کنید که دارای پروانه و مجوز رسمی دولتی در آن حیطه باشد تا امکان پیگیری و استیفای حقوق در صورت بروز هر گونه مشکل برای شما محفوظ بماند.
در صورت نیاز به هرگونه مشاوره و راهنمایی جهت دریافت گواهینامه ایزو معتبر میتوانید از خدمات مشاوره رایگان مجموعه EIQM CET از طریق تماس با ما بهره ببرید.