پوکایوکه (poka yoke) تکنیکی ژاپنی به معنای تصحیح خطا است. هدف این تکنیک کاهش خطا و بهبود کارایی در فرایند تولید از طریق تمرکز بر کاهش خطای انسانی است. تکنیک پوکایوکه معتقد است با اعمال تغییرات کوچک در قالب بررسی‌های کیفی و عملیاتی، می‌توانید عیوب را قبل از تبدیل‌شدن به مشکل اصلاح کنید. این تکنیک با طراحی سیستم‌هایی برای شناسایی خطرات و جلوگیری از بروز مشکلات دنبال به‌حداقل‌رساندن عیوب، بهبود کیفیت و افزایش بهره‌وری کلی است.
آنچه در این مطلب می‌خوانید:
- تاریخچه پوکایوکه
- اهمیت تکنیک پوکایوکه
- اصول پوکایوکه
- مزایای پیاده‌سازی تکنیک پوکایوکه
- انواع پوکایوکه
- روش‌های پوکایوکه
- چگونه فرصت‌های پوکایوکه را شناسایی کنیم؟
- چگونه راه‌حل‌های پوکایوکه را انتخاب کنیم؟
- چگونه می‌توانیم راه‌حل‌های poka yoke را پیاده‌سازی کنیم؟
- چه زمانی باید از پوکایوکه استفاده کنیم؟
- جمع‌بندی
- از کجا گواهینامه ایزو بگیریم؟
تاریخچه پوکایوکه
تکنیک پوکایوکه در طول دهه ۱۹۵۰ توسط یک مهندس صنایع ژاپنی به نام Shigeo که از حامیان اصلی کنترل فرایندهای آماری بود تعریف شد؛ اما به آن پرداخته نشد. این سیستم در دهه ۱۹۶۰ یعنی زمانی که Shingo برای تویوتا کار می‌کرد برای اطمینان از عدم وجود نقص در تولید به کمک جلوگیری از خطاهای ساده انسانی توسعه یافت.
شینگو معتقد بود کارگران انسان هستند، نه ماشین و هرازگاهی دچار لغزش می‌شوند؛ به‌خصوص زمانی که کارهای مکانیکی تکراری انجام می‌دهند؛ بنابراین تصمیم گرفت مکانیسم‌های کنترلی ایجاد کند که از اشتباهات قبل از وقوع جلوگیری می‌کند یا آن‌ها را چنان آشکار می‌کند که کارمند متوجه آن‌ها شده و به‌موقع آن‌ها را اصلاح می‌کند.
اهمیت تکنیک پوکایوکه
پوکایوکه مهم است؛ زیرا به شما کمک می‌کند تا به کیفیت بالاتر، رضایت مشتری و سودآوری دست یابید. این تکنیک با جلوگیری از خطا در روند فرایند هزینه‌های بازرسی، اصلاح، ضایعات، گارانتی و شکایات مشتریان را کاهش می‌دهد. Poka-yoke همچنین ایمنی، قابلیت اطمینان و کارایی فرایندها و محصولات شما را بهبود می‌بخشد. اصول پوکایوکه با فلسفه شش سیگما برای بهبود مستمر و تمرکز بر مشتری مطابقت دارد. همچنین به شما کمک می‌کند تا ضایعات، تغییرات و نقص‌ها را از فرایندها و محصولات خود حذف کنید و ارزش را به مشتریان خود ارائه دهید.
اصول پوکایوکه
شینگو بعدها کتابی تحت عنوان «کنترل کیفیت صفر» نوشت و در این کتاب مفهوم پوکایوکه را نیز توصیف کرد. اصولی که برای poka-yoke در این کتاب مطرح شده در سه مورد خلاصه می‌شود:
- وقوع نقص و اشتباه در تولید محصول اجتناب‌ناپذیر است.
- یک اشتباه باید قبل از تبدیل‌شدن به نقص شناسایی شود.
- بهترین ابزار برای جلوگیری از نقص محصول، ابزاری است که منبع مشکل را پیدا و اصلاح کند.
مزایای پیاده‌سازی تکنیک پوکایوکه
مفهوم Poka Yoke ساده است؛ زمانی که امکان بروز خطا را از بین ببرید، محصولات باکیفیت تولید می‌شوند که کاهش هزینه‌ها و افزایش رضایت مشتری را در پی دارد. این رویکرد مشابه شش سیگما و سیستم ۵S است که همگی از پتانسیل عظیمی برای بی‌نقص و ساده نگه‌داشتن سیستم‌سازمانی شما حمایت می‌کنند. پیاده‌سازی تکنیک‌های Poka-yoke در محیط‌های شرکتی مزایای متعددی را به همراه دارد. در ادامه به برخی از آن‌ها اشاره می‌کنیم:
کنترل کیفیت بهبودیافته: ازآنجایی‌که دستگاه‌ها و تکنیک‌های پوکایوکه به جلوگیری از خطا و ایجاد نقص در فرایندها کمک می‌کنند، منجر به تولید و ارائه محصولات و خدمات با کیفیت بالا می‌شود.
افزایش بهره‌وری: با حذف خطاها و دوباره‌کاری، شرکت‌ها می‌توانند به کارایی بیشتر در عملیات خود دست یابند که در نتیجه بهره‌وری افزایش و هزینه‌ها کاهش می‌یابد.
افزایش رضایت مشتری: تضمین می‌کند که مشتریان محصولات و خدمات دقیق و بدون نقص دریافت می‌کنند که منجر به تجربیات مثبت و تکرار تجارت می‌شود.
کاهش ضایعات: تکنیک‌های Poka-yoke ضایعات را به حداقل می‌رساند و به کاهش زباله و بهبود پایداری کمک می‌کند.
نیروی کار توانمند: با تقویت فرهنگ مشارکت کارکنان و استفاده از تجربیات آن‌ها در پیشگیری از خطا و بروز مشکلات موجب ایجاد انگیزه و مسئولیت‌پذیری تیم می‌شود.
فرایندهای کارآمد: ابزارها و تکنیک‌های پوکایوکه فرایندها را ساده‌سازی کرده و بهینه‌سازی فرایند را ارتقا می‌دهند.
صرفه‌جویی در هزینه: با جلوگیری از خطاها و اجتناب از کار مجدد در هزینه‌های مرتبط با خطاهای تولید، ادعاهای گارانتی و بازگشت مشتری صرفه‌جویی می‌کند.
کاهش ریسک: با رعایت مقررات و استانداردهای صنعت ریسک‌های تولید را کاهش داده و شهرت مثبت برند را حفظ می‌کند.
تصویر برند پیشرفته: شرکت‌هایی که تکنیک‌های Poka-yoke را پیاده‌سازی می‌کنند تعهد خود را به کیفیت، دقت و رضایت مشتری نشان می‌دهند که برند آن‌ها را تقویت و از رقبا متمایز می‌کند.
انواع پوکایوکه
قبل از اجرای تکنیک‌های پوکایوکه، توجه داشته باشید که این سیستم شامل انواع مختلف بازرسی با اهداف متفاوت است. یک سیستم ایده‌آل می‌تواند از انواع بازرسی در جای درست خود استفاده کند. سه تکنیک بازرسی متفاوت وجود دارد که عبارت‌اند از:
- بازرسی‌هایی که در منبع انجام می‌شود و هدف آن شناسایی خطاها قبل از ایجاد نقص است.
- بازرسی‌هایی که شامل استفاده از مکانیسم‌های حساس مانند زنگ هشدار برای اثبات اشتباه فرایند است.
- بازرسی خودکار الکترونیکی که خطاهای دستگاه را تشخیص می‌دهد.
روش‌های پوکایوکه
پوکایوکه در بیان ساده یعنی استفاده از تعمیر و نگهداری ساده برای اطمینان از فرایند تولید بدون خطا. این مفهوم سه روش برای مدیریت نقص معرفی می‌کند:
- روش‌های تماس: روش‌های تماس با بررسی ویژگی‌های فیزیکی مانند اندازه، شکل، وزن یا رنگ عیوب را شناسایی می‌کنند.
- روش‌های ارزش ثابت: بازرسی عیب با ارزش ثابت مستلزم آن است که یک حرکت معین در طول تولید به تعداد معینی بار اتفاق بیفتد (مثلاً یک پیچ شش بار سفت شود) و اگر این اتفاق نیفتاده باشد به کارگران هشدار می‌دهد.
- روش مرحله حرکت: روش گام حرکتی برای تعیین اینکه آیا مقدار دقیق مراحل موردنیاز برای تولید دنبال شده است یا خیر طراحی شده است.
ریچارد چیس و داگلاس استوارت (متخصصان تولید) چند نوع دیگر از پوکایوکه را نیز تعریف کرده‌اند. این چهار نوع جدید را می‌توان به‌راحتی با سایر بازارها تطبیق داد و آن‌ها عبارت‌اند از:
- پوکایوکه فیزیکی: دستگاه‌ها یا مکانیسم‌هایی که با شناسایی ناهنجاری‌های فیزیکی، از بروز خطا در محصولات و عملیات جلوگیری می‌کنند.
- پوکایوکه متوالی: دستگاه‌ها یا مکانیسم‌هایی که برای اطمینان از پیروی توالی مراحل تولید استفاده می‌شوند. اطمینان از درک کارگران از اهمیت دنبال‌کردن به ترتیب مراحل تولید، کلید تولید باکیفیت است.
- پوکایوکه گروهی: ابزارها یا اجزای از پیش چیده شده در مجموعه‌ها، به‌طوری‌که تشخیص اینکه چه زمانی یک جزء فراموش شده است آسان شود.
- پوکایوکه اطلاعاتی: مکانیسم‌هایی که بلافاصله وضعیت تولید را به کارگران اطلاع می‌دهند و به طور مداوم به‌روز می‌شوند. امروزه این کار اغلب با استفاده از ابزارهای گزارش‌دهی دیجیتال انجام می‌شود.
چگونه فرصت‌های پوکایوکه را شناسایی کنیم؟
برای اعمال پوکایوکه، اولین گام شناسایی فرصت‌های استفاده از این تکنیک است. ابزارها و تکنیک‌های ناب شش سیگما مانند صدای مشتری (VOC) را می‌توان برای انجام این کار مورداستفاده قرار داد. برای درک نیازها و ترجیحات مشتری می‌توانید از نقشه‌برداری فرایند برای شناسایی مراحل، نقش‌ها و ریسک‌ها در یک فرایند و از تجزیه‌وتحلیل حالت‌های شکست و اثرات (FMEA) برای ارزیابی شدت، وقوع و تشخیص هر حالت شکست استفاده کنید.
چگونه راه‌حل‌های پوکایوکه را انتخاب کنیم؟
گام بعدی برای اعمال پوکایوکه این است که بهترین راه‌حل‌ها را برای تصحیح اشتباه فرایندها و محصولات خود انتخاب کنید. انواع مختلفی از این تکنیک وجود دارد؛ مثلاً کنترلی که از وقوع خطا جلوگیری می‌کند یا هشداری که هنگام بروز خطا به اپراتور می‌دهد. علاوه بر این، باید هزینه و مزایای هر راه‌حل، از جمله سرمایه‌گذاری اولیه، تعمیر و نگهداری، پس‌انداز و بازگشت سرمایه را تجزیه‌وتحلیل کنید. در نهایت، شما باید امکان‌سنجی و مقبولیت هر راه‌حل را با درنظرگرفتن عوامل فنی، عملیاتی و انسانی ارزیابی کنید. طی‌کردن این مراحل تضمین می‌کند راه‌حلی انتخاب کنید که با سیستم‌ها، فرایندها و فرهنگ موجود در سازمان شما سازگار باشد.
چگونه می‌توانیم راه‌حل‌های poka yoke را پیاده‌سازی کنیم؟
آخرین مرحله در فرایند استفاده از پوکایوکه، پیاده‌سازی راه‌حل‌های انتخاب‌شده برای جلوگیری از خطا یا تصحیح اشتباهات فرایند است. این مرحله شامل برنامه‌ریزی محدوده، اهداف، منابع، جدول زمانی و معیارهای موفقیت پروژه شما است. همچنین شامل برقراری ارتباط و مشارکت با سهام‌داران، آزمایش و اعتبارسنجی راه‌حل شما در مقیاس کوچک یا آزمایشی، تجزیه‌وتحلیل و ارزیابی نتایج و راه‌حل شما، اجرای بهبودها و تغییرات بر اساس نتایج تجزیه‌وتحلیل، استانداردسازی و مستندسازی راه‌حل شما و ارائه آموزش‌های لازم به کاربران در مورد نحوه استفاده از این سیستم است.
چه زمانی باید از پوکایوکه استفاده کنیم؟
چند موقعیت رایج در صنعت وجود دارد که در آن باید از رویکرد پوکایوکه استفاده کنید. این موقعیت‌ها شامل موارد زیر هستند:
- در طول مراحل دستی، زمانی که خروجی به کارمند دیگری منتقل می‌شود.
- برای هر خطای به‌ظاهر جزئی که می‌تواند بعداً مشکلات بزرگی ایجاد کند.
- هر زمان که عواقب یک خطا پرهزینه یا ناامن باشد.
- هر مرحله‌ای از فرایندی که در آن خطای انسانی به‌عنوان محرک نقص یا اشتباه شناخته شده است.
- مواقعی که نتایج فرایندها به تجربه، مهارت و توجه کارمند متکی هستند.
جمع‌بندی
پوکایوکه مفهومی است که از سیستم تولید تویوتا و بر اساس تولید ناب نشئت‌گرفته است. هدف Poka-yoke حذف یا به‌حداقل‌رساندن خطاهای انسانی است که می‌تواند باعث ایجاد نقص، تولید ضایعات یا دوباره‌کاری شود. این تکنیک را می‌توان برای هر فرایند، محصول یا خدمات صرف‌نظر از صنعت یا بخش آن اعمال کرد. پوکا یوکه می‌تواند اشکال مختلفی مانند دستگاه‌ها، چک‌لیست‌ها، سیگنال‌ها یا رویه‌ها داشته باشد که رخ‌دادن خطا و نادیده‌گرفتن اشتباهات را غیرممکن یا دشوار می‌کند.
از کجا گواهینامه ایزو بگیریم؟
اولین نکته‌ای که برای دریافت گواهینامه انواع استانداردها باید به آن توجه داشته باشید این است که گواهینامه‌ای معتبر است که از مراجع صدور تحت اعتبار IAF یا ASCB صادر شود. پیش از عقد قرارداد و دریافت گواهینامه حتما بررسی کنید که نام مرجع صدور در لیست منتشر شده در سایت نهادهای نام‌برده قابل مشاهده باشد؛ در غیر این صورت گواهی فاقد اعتبار خواهد بود.
دومین نکته مهمی که باید به آن توجه کنید این است که برای دریافت خدمات مشاوره یا صدور باید به دفتری مراجعه کنید که دارای پروانه و مجوز رسمی دولتی در آن حیطه باشد تا امکان پیگیری و استیفای حقوق در صورت بروز هر گونه مشکل برای شما محفوظ بماند.
در صورت نیاز به هرگونه مشاوره و راهنمایی جهت دریافت گواهینامه ایزو معتبر می‌توانید از خدمات مشاوره رایگان مجموعه EIQM CET از طریق تماس با ما بهره ببرید.
 چیست؟){kind=link}