کنترل کیفیت یا QC چیست؟

کنترل کیفیت فرایندی ضروری برای هر شرکتی است که محصولاتی تولید یا خدماتی ارائه می‌کند. ارائه مداوم محصولات یا خدمات با کیفیت، منجر به کاهش اتلاف منابع، افزایش رضایت مشتریان و مهم‌تر از همه، افزایش بهره‌وری و سودآوری شرکت می‌شود. محصولات باکیفیت خودشان را تبلیغ می‌کنند و کسب‌وکار شما را برای ورود به بازارهای حرفه‌ای آماده می‌کنند. در این مقاله با مفهوم کنترل کیفی و اهمیت و مراحل مختلف آن آشنا می‌شویم. همچنین درباره تفاوت مفاهیم کنترل کیفیت و تضمین کیفیت صحبت می‌کنیم.

کنترل کیفیت چیست؟

کنترل کیفیت (Quality Control) فرایندی است که کسب‌وکارها طی می‌کنند تا مطمئن شوند محصولات یا خدماتشان مطابق با مجموعه‌ای از استانداردهای معتبر کیفیت ارائه می‌شود و نیازها و انتظارات مشتریان را برآورده می‌کند.

گواهینامه‌های ایزو مرتبط با بحث کیفیت شامل آموزش‌های لازم در این زمینه هستند. این گواهینامه‌ها معیارهایی برای اندازه‌گیری کیفیت محصولات یا خدمات و آزمایش‌هایی برای بررسی تغییرات قابل توجه در کیفیت ارائه می‌دهند. از این طریق کمک شایانی به طراحی و اجرای یک فرایند کنترل کیفیت کارامد در مجموعه شما می‌کنند.

کنترل کیفیت یا تضمین کیفیت؟

گاهی برخی از افراد اصطلاحات «کنترل کیفیت» و «تضمین کیفیت» را با یکدیگر اشتباه می‌گیرند. این دو مفهوم در بخش‌هایی با هم مرتبط هستند، اما روی دو جنبه مختلف از مدیریت کیفیت تمرکز دارند. در این بخش با مفهوم تضمین کیفیت و تفاوت های آن با کنترل کیفیت آشنا می‌شویم.

QA یا تضمین کیفیت

تضمین کیفیت مخفف Quality Assurance است. QA فرایند سیستماتیکی است که آن را برای ایجاد اطمینان از اینکه محصولات یا خدمات ارائه شده الزامات کیفی مورد نظر را براورده می‌کنند، طراحی کرده‌اند. تضمین کیفیت رویکردی پیش‌گیرانه دارد و شامل تمام فعالیت‌هایی است که شرکت برای ایجاد چنین اطمینانی اجرا کرده است؛ اما کنترل کیفیت رویکردی واکنشی و بازرسی‌محور دارد. QC تکنیک‌ها و راه‌کارهایی برای برآورده کردن الزامات کیفیت و رفع موانع و مشکلات شناسایی شده ارائه می‌کند.

کنترل کیفیت به چه معناست؟

QC مجموعه‌ای از فرایندها و فعالیت‌ها است که با هدف اطمینان از تطابق محصولات یا خدمات با استانداردهای تعیین‌شده انجام می‌شود. این فرایند شامل نظارت، ارزیابی، و بهبود مداوم کیفیت در تمامی مراحل تولید یا ارائه خدمات است تا اطمینان حاصل شود که محصول نهایی نیازها و انتظارات مشتریان را برآورده می‌کند. کنترل کیفیت نه تنها به افزایش رضایت مشتری کمک می‌کند، بلکه باعث کاهش هزینه‌ها و بهبود اعتبار برند نیز می‌شود.

چرا کنترل کیفیت مهم است؟

کنترل کیفیت محصولات و خدمات، پیش از ارائه آن‌ها به مشتری، مزایای زیادی برای کسب‌وکارها دارد که در ادامه آن‌ها را مرور می‌کنیم:

• آگاه‌سازی کارکنان: فرایند کنترل کیفیت شامل آگاه‌سازی کارکنان از مزایای افزایش کیفیت کالا و خدمات برای خودشان و مجموعه است. آن‌ها را تشویق می‌کند که دستیابی به سطح مطلوب کیفیت را در طول فرآیند تولید در نظر داشته باشند.
• هزینه‌های تولید کمتر: فرایند‌ کنترل کیفیت، اقلامی که استانداردهای کیفیت را رعایت نکرده‌اند بررسی می‌کند و با ارائه راه‌حل‌هایی برای مشکلات پیش آمده، هزینه تولید را کاهش می‌دهد.
• بهبود روش‌های تولید: کنترل کیفیت به ساده‌سازی و بهبود فرایندهای تولید کمک می‌کند و بهره‌وری مجموعه را افزایش می‌دهد.
• اطمینان از استفاده موثر از منابع: کنترل کیفیت محصولات در فرایند تولید کمک می‌کند یک کسب‌وکار به طور موثر از منابع استفاده کند.
• افزایش رضایت مشتری: با اطمینان از این‌که مشتریان محصولاتی سالم، با کیفیت و بی‌ایراد دریافت می‌کنند، رضایت مشتری را افزایش می‌دهد.
• افزایش اعتبار برند: تولید و عرضه محصولات با کیفیت بالا که تمام الزامات کنترل کیفیت سازمان را برآورده می‌کند. همچنین بر شهرت کسب‌‌وکار و اعتبار برند می‌افزاید.
• افزایش فروش: جلب اعتماد مشتریان و افزایش رضایت آن‌ها، در بلندمدت منجر به افزایش فروش و فراهم آمدن موقعیت‌هایی برای گسترش کسب‌وکار می‌شود.

مراحل اصلی کنترل کیفیت

فرایند QC محصولات بر بخش‌های مختلف سیستم نظارت می‌کند و مراحل متعددی دارد. در ادامه این مراحل را نام می‌بریم و با مراحل اصلی فرآیند کنترل کیفیت آشنا می‌شویم: 

1. تعیین استانداردها و معیارها
2. تعیین مسئولیت‌ها و وظایف
3. ارزیابی و انتخاب تجهیزات و تکنولوژی‌های مناسب
4. آموزش کارکنان
5. جمع‌آوری داده‌ها و نمونه‌برداری
6. اجرای آزمون‌ها و تست‌ها
7. نظارت مستمر بر فرآیندها
8. اصلاح و بهبود مستمر
9. ارزیابی و اطلاع‌رسانی به مدیریت
10. اجرای تصحیحات و اقدامات پیشگیرانه

تعیین استانداردهای مورد نظر

برای اجرای یک برنامه QC، شرکت باید ابتدا تصمیم بگیرد که چه استانداردهایی را می‌خواهد رعایت کند. بعد، باید با توجه به این استانداردها و الزامات آن‌ها اقداماتی را که در هر مرحله برای کنترل کیفیت محصول باید انجام شود، تعیین کند.

انجام آزمایش‌های لازم در مراحل مختلف

کنترل کیفیت معمولاً روی تمام مراحل فرآیند تولید نظارت دارد و آزمایش‌ها و تست‌هایی برای اطمینان از رعایت استانداردها پیشنهاد می‌کند. به عنوان مثال، کارمندان QC ممکن است با آزمایش مواد اولیه‌ای که برای تولید یک محصول استفاده می‌شوند، شروع کنند و به ترتیب همه مراحل فرایند تولید را بررسی کنند تا تشخیص دهند که مشکلات در کجا و چگونه پیش آمده‌اند.

اصلاح مشکلات

پس از شناسایی مشکلات، کارمندان مشکلاتی را که شناسایی کرده‌اند برطرف می‌کنند و سعی می‌کنند روند تولید و توزیع را طوری اصلاح کنند که از تکرار آن مشکل در آینده جلوگیری شود. تست‌های کنترل کیفیت و راه‌حل‌های در نظر گرفته شده برای آن‌ها به صنعت و نوع محصول بستگی دارد؛ به عنوان مثال، در تولید مواد غذایی، تیم QC شرکت آزمایش‌های میکروبیولوژیکی انجام می‌دهد تا مطمئن شود که محصول نهایی باعث بیمار شدن مصرف‌کنندگان نمی‌شود و در صنعت خودروسازی، تیم QC ممکن است بر نحوه عملکرد قطعات مختلف در ارتباط با هم تمرکز کند.

جمع‌آوری اطلاعات جامع و تصمیم‌گیری برای آینده

در مرحله بعد، کارکنان داده‌های مفید را جمع‌آوری و گزارش‌هایی برای ارائه به مدیریت سیستم آماده می‌کنند تا در صورت نیاز تصمیماتی برای اقدامات بزرگ‌تر و اصلاحات کلی گرفته شود. به عنوان مثال، شرکت ممکن است تصمیم بگیرد اقلام معیوب باقی‌مانده را تعمیر کند یا آن‌ها را کنار بگذارد، اگر تعداد زیادی از محصولات معیوب هستند، بهتر است شرکت برنامه‌ای برای بهبود فرایند تولید ایجاد کند یا اگر مشکل از منابع مورد استفاده است، بهتر است مواد اولیه از جای دیگری خریداری شود.

انواع روش‌های کنترل کیفیت

روش‌های کنترل کیفیت به تکنیک‌ها و فرآیندهای مختلفی اطلاق می‌شود که برای تضمین کیفیت محصولات و خدمات استفاده می‌شوند. برخی از انواع این روش‌ها عبارتند از:

1. روش تاگوچی (Taguchi Method):

• روشی برای طراحی آزمایشات که به حداقل‌سازی تغییرات و بهبود کیفیت کمک می‌کند. این روش بر روی کاهش هزینه‌ها و افزایش کیفیت بدون افزایش هزینه‌های تولید تمرکز دارد.

۲.نمودار X-bar:

• ابزاری در کنترل فرآیند آماری که برای نظارت بر میانگین یک فرآیند استفاده می‌شود. با استفاده از این نمودار، نوسانات میانگین محصولات شناسایی و کنترل می‌شود.

۳.نمودار R:

• این نمودار برای نظارت بر تغییرات و نوسانات در داده‌های یک فرآیند استفاده می‌شود. این ابزار به شناسایی نوسانات در دامنه (Range) محصولات کمک می‌کند.

4. روش شش سیگما (Six Sigma):

• رویکردی سیستماتیک برای بهبود کیفیت و کاهش خطاها با استفاده از تجزیه و تحلیل داده‌ها. این روش شامل مراحل Define, Measure, Analyze, Improve, Control (DMAIC) است.

اجرای QC چه مزایایی برای سازمان دارد؟

اجرای کنترل کیفیت (QC) در سازمان‌ها می‌تواند بهبود قابل‌توجهی در کارایی و رضایت مشتری به همراه داشته باشد. در ادامه به بررسی دقیق مزایای اجرای کنترل کیفیت میپردازیم:

1. افزایش رضایت مشتری: با ارائه محصولات و خدمات با کیفیت، مشتریان بیشتری جذب و رضایت آنان جلب می‌شود.
2. کاهش هزینه‌های تولید: شناسایی و رفع مشکلات قبل از نهایی‌شدن محصولات، از هزینه‌های بازگشت کالا یا دوباره‌کاری جلوگیری می‌کند.
3. بهبود کارایی و بهره‌وری: QC فرایندها را بهینه کرده و کارکنان را برای انجام کارها با دقت بیشتر هدایت می‌کند.
4. تقویت اعتبار و شهرت برند: محصولات باکیفیت باعث می‌شوند مشتریان به برند اعتماد کنند و تمایل به خرید دوباره داشته باشند.
5. افزایش رقابت‌پذیری: کنترل کیفیت کمک می‌کند محصولات در بازار رقابتی‌تر باشند و سازمان توانایی رقابت بیشتری پیدا کند.

روش‌های کنترل کیفیت در یک کسب‌و‌کار

کسب‌وکارها با توجه به نوع محصول یا خدمتی که ارائه می‌دهند، می‌تواند از روش‌های مختلفی برای QC استفاده کنند. روش‌هایی مثل بازرسی بصری، بازرسی ابعادی و تست عملکردی از انواع تکنیک‌های کنترل کیفیت هستند. یکی دیگر از این روش‌ها انتخاب تصادفی محصولات و آزمایش آنها براساس یک یا چند ویژگی مشخص و نمایش نتایج در نمودار QC است. این نمودار نشان می‌دهد که محصولات یا فرایندهای مورد آزمایش با استانداردهای کیفی شرکت مطابقت دارند یا خیر و در صورت عدم مطابقت، محصولات چقدر با اهداف کیفی شرکت متفاوت هستند.

به کمک نمودارهای به دست‌ آمده می‌توانید یک یا چند ویژگی خاص را تجزیه و تحلیل و اطلاعات آماری مفید از جمله واریانس داده‌ها را بررسی کنید تا تشخیص دهید نقص‌ها به طور تصادفی رخ داده‌اند یا نتیجه ضعفی مهم‌تر در سیستم هستند. نمودارهایی که واریانس ویژگی‌های محصولات را نشان می‌دهند، نمودارهای چندمتغیره و نمودارهایی که براساس یک ویژگی خاص رسم شده‌اند، نمودارهای تک‌متغیره نامیده می‌شوند.

بسیاری از شرکت ها از نمودارهای X-bar به عنوان نمودارهای کنترل کیفیت استفاده می‌کنند، اما نمودارهای زیر نیز برای بررسی جزئیاتی درباره کیفیت تولیدات رایج هستند:

• نمودارهای علت و معلولی
• نمودارهای کنترل
• نمودارهای جریان
• نمودارهای پراکندگی

درک کنترل کیفیت (QC)

کنترل کیفیت (QC) به مجموعه‌ای از فعالیت‌ها و فرآیندها اشاره دارد که با هدف اطمینان از مطابقت محصولات یا خدمات با استانداردهای مشخص انجام می‌شود. این فرآیند شامل بررسی‌ها، آزمایش‌ها و ارزیابی‌هایی است که کیفیت را در هر مرحله از تولید یا ارائه خدمات تضمین می‌کند. درک کنترل کیفیت برای سازمان‌ها ضروری است، چرا که به کاهش خطاها، بهبود رضایت مشتری و افزایش بازدهی کمک می‌کند و در نهایت باعث ایجاد اعتماد و اعتبار برای برند می‌شود.

تفاوت بین QC و QA چیست؟

کنترل کیفیت (QC) و تضمین کیفیت (QA) هر دو به بهبود کیفیت محصولات و خدمات کمک می‌کنند، اما نقش‌های متفاوتی دارند. QC بر شناسایی و رفع خطاها در محصولات نهایی یا فرآیندها تمرکز دارد و معمولاً در پایان مراحل تولید انجام می‌شود. در مقابل، QA فرآیندهای پیشگیرانه‌ای را در نظر می‌گیرد که در تمامی مراحل توسعه و تولید اجرا می‌شود تا از بروز خطاها جلوگیری کند. به بیان دیگر، QC کیفیت خروجی را بررسی می‌کند، در حالی که QA بر بهبود فرآیندها برای تضمین کیفیت پایدار تمرکز دارد.

فرم‌های کنترل کیفیت

فرم‌های QC ابزارهای مستندسازی برای مدیریت فرآیندهای کیفیت هستند که شامل:

1. فرم بازرسی: ثبت نتایج بازرسی محصولات.
2. فرم شکایت مشتری: پیگیری شکایات مشتریان.
3. فرم گزارش عدم تطابق: ثبت نقص‌ها.
4. فرم ارزیابی تأمین‌کننده: ارزیابی کیفیت تأمین‌کنندگان.
5. فرم تحلیل داده‌های کیفیت: تجزیه و تحلیل داده‌های کیفیت.

انواع روش‌های کنترل کیفیت

روش‌های QC به تکنیک‌ها و فرآیندهای مختلفی اطلاق می‌شود که برای تضمین کیفیت محصولات و خدمات استفاده می‌شوند. برخی از انواع این روش‌ها عبارتند از:

1. روش تاگوچی (Taguchi Method):

• روشی برای طراحی آزمایشات که به حداقل‌سازی تغییرات و بهبود کیفیت کمک می‌کند. این روش بر روی کاهش هزینه‌ها و افزایش کیفیت بدون افزایش هزینه‌های تولید تمرکز دارد.

۲.نمودار X-bar:

• ابزاری در کنترل فرآیند آماری که برای نظارت بر میانگین یک فرآیند استفاده می‌شود. با استفاده از این نمودار، نوسانات میانگین محصولات شناسایی و کنترل می‌شود.

۳.نمودار R:

• این نمودار برای نظارت بر تغییرات و نوسانات در داده‌های یک فرآیند استفاده می‌شود. این ابزار به شناسایی نوسانات در دامنه (Range) محصولات کمک می‌کند.

4. روش شش سیگما (Six Sigma):

• رویکردی سیستماتیک برای بهبود کیفیت و کاهش خطاها با استفاده از تجزیه و تحلیل داده‌ها. این روش شامل مراحل Define, Measure, Analyze, Improve, Control (DMAIC) است.

کنترل کیفیت در دنیای امروز

دانش و فناوری در دنیای امروز به سرعت در حال پیشرفت است. آینده فرایندهای کنترل کیفیت نیز تحت‌تاثیر این پیشرفت، نوآورانه‌تر، کارآمدتر و مشتری‌محورتر خواهد شد. یکی از تغییرات عمده‌ای که انتظار می‌رود در آینده نزدیک در حوزه کنترل کیفیت شاهد آن باشیم، افزایش استفاده از الگوریتم‌های هوش مصنوعی AL و یادگیری ماشین ML است. این فناوری‌ها به خودکارسازی فرآیند بازرسی کمک می‌کنند، سرعت و دقت آن را افزایش می‌دهند و احتمال وقوع خطای انسانی در پروسه بازرسی را کم می‌کنند.

یکی دیگر از وجه‌های تاثیر فناوری بر QC، تمرکز بر تجربه مشتری است. با افزایش رسانه‌های اجتماعی و بررسی‌های آنلاین، مشتریان بیش از هر زمان دیگری قدرت تأثیرگذاری بر شهرت یک برند دارند. مسئولین و مدیران یک کسب‌وکار باید با استفاده از این داده‌های باارزش و دردسترس، انتظارات و نیازهای مشتریان را براورد کنند.

جمع‌بندی

کنترل کیفیت یا به اختصار QC فرایندی است قبل از عرضه یک محصول به بازار اطمینان حاصل می‌کند این محصول استانداردهای خاصی را رعایت می‌کند. پیاده‌سازی این فرایند با بهبود روش‌های تولید، هزینه‌ها را کاهش می‌دهد. همچنین با افزایش رضایت مشتری، منجر به افزایش فروش و سوددهی کسب‌وکار می‌شود. در صنایع مختلف از روش‌های متفاوتی برای کنترل کیفیت استفاده می‌شود، اما اصول کلی همه این روش‌ها شامل چهار مرحله است: تعیین استانداردهای مورد نظر، انجام آزمایش‌های لازم در مراحل مختلف، اصلاح مشکلات و جمع‌آوری اطلاعات جامع و تصمیم‌گیری برای آینده براساس آن‌ها.

سوالات متداول

در این مقاله بررسی کردیم که کنترل کیفی نقش کلیدی در تضمین استانداردهای محصول یا خدمات دارد. این اقدام شامل نظارت دقیق بر فرآیندها، اندازه‌گیری و ارزیابی محصولات و بهبود مستمر است. در ادامه به برخی سوالات متداول در این باره پاسخ می‌دهیم:

از کجا گواهینامه ایزو بگیریم؟

اولین نکته‌ای که برای دریافت گواهینامه انواع استانداردها باید به آن توجه داشته باشید این است که گواهینامه‌ای معتبر است که از مراجع صدور تحت اعتبار IAF  یا ASCB  صادر شود. پیش از عقد قرارداد و دریافت گواهینامه حتما بررسی کنید که نام مرجع صدور در لیست منتشر شده در سایت نهادهای نام‌برده قابل مشاهده باشد؛ در غیر این صورت گواهی فاقد اعتبار خواهد بود.

دومین نکته مهمی که باید به آن توجه کنید این است که برای دریافت خدمات مشاوره یا صدور باید به دفتری مراجعه کنید که دارای پروانه و مجوز رسمی دولتی در آن حیطه باشد تا امکان پیگیری و استیفای حقوق در صورت بروز هر گونه مشکل برای شما محفوظ بماند.

در صورت نیاز به هرگونه مشاوره و راهنمایی جهت دریافت گواهینامه ایزو معتبر می‌توانید از خدمات مشاوره رایگان مجموعه EIQM CET از طریق تماس با ما بهره ببرید.

---